ΔΥΟ ΚΡΙΤΙΚΕΣ (σύνδεσμος)
Ανθούλα Δανιήλ και Κωνσταντίνος Μπούρας: Βασίλης Ζιώγας, Ο μέγας Μπεηζάχ και Τα Δοκάρια – δύο μονόπρακτα στο θέατρο Κορύβαντες
Οι Κορύβαντες ήταν, λένε, οι πρώτοι άνθρωποι επί της γης. Άλλοι λένε πως ήταν υπερφυσικές οντότητες πριν ακόμα και από τη γέννηση των θεών, εννέα ή δέκα ή τρεις στον αριθμό, άλλοι πάλι λένε πως ήταν γιοι του Δία, της Κυβέλης, της Περσεφόνης, τους συνέδεσαν με τον Διόνυσο και τους Κουρήτες της Κρήτης και ίσως δεν έχουν και άδικο…
Το θέατρο Κορύβαντες
Μπαίνουμε, λοιπόν, στο Θέατρο Κορύβαντες. Θέατρο εμβληματικό, επιβλητικό και ίσως όχι άσχετο με το έργο που παίζεται εκεί. Κατεβαίνουμε τα σκαλιά με δέος, για να βρεθούμε σε ένα φιλικό και φιλόξενο υπόγειο περιβάλλον· περιβάλλον ψυχικής προετοιμασίας, όπως οι πιστοί στα μυστήρια της Ελευσίνας και αλλού, για να μπούμε έπειτα στα ενδότερα, στα σκοτεινά και άδυτα, όπου θα κοινωνήσουμε των αγνώστων δύο μυστηρίων του Βασίλη Ζιώγα.
Ο συγγραφέας.
Ποιος είναι ο Ζιώγας ποιος τον γνωρίζει αυτόν τον συγγραφέα; Ο Βασίλης Ζιώγας (1937-2001) είναι παιδί σημαντικό της νεότερης θεατρικής γενιάς. Ωστόσο, μόνος και αιρετικός, με μια γραφή κάτι ανάμεσα σε ποίημα, δοκίμιο, μύθο και παραμύθι, πικρό χιούμορ και κυνισμό. Δεν μπορούμε να τον εντάξουμε πουθενά, είναι πέρα από ταμπέλες και οριοθετήσεις και σαν τον μυθικό Πρωτέα αλλάζει μορφές.
Έχει βουτήξει, στα γερά, στα κείμενα, στους αποτρόπαιους μύθους, στη ρίζα της ζωής και της φρίκης. Όμως έχοντας ζήσει και την ωραία επανάσταση στο Παρίσι, είδε το θέμα της ζωής από πολλές πλευρές. Δεν μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε πού ακουμπάει πιο πολύ· στους μοντέρνους, στους υπερρεαλιστές, στους φροϊδιστές, στους συμβολιστές, στο πανάρχαιο δράμα, στις Βάκχες του Ευριπίδη, στον μύθο του Κρόνου;;; Δύσκολη η όποια απάντηση.
Ήταν ακόμα μαθητής στο Αμερικανικό Κολέγιο, όταν έγραψε στα δεκατέσσερά του χρόνια το έργο Η ψευδομένη Στάφυλος. Θα ήθελα να ξέρω τι θα έλεγε ο Διόνυσος, αν το έβλεπε· η σύνδεση στο νου μου γίνεται αυτομάτως. Η εξέλιξη του Ζιώγα θα πάρει δρόμο ποιητικό «Είκοσι μία σπουδές για μικρό στίχο» κι έπειτα τα θεατρικά. «Το προξενιό της Αντιγόνης» έκανε καριέρα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, όπως και πολλά άλλα θεατρικά που έγραψε στο Παρίσι. Το 1972 συνεργάστηκε με τον θεατρικό οργανισμό La Mamma στη Νέα Υόρκη. Από το 1979 κι έπειτα εργάστηκε ως δημοσιογράφος και ασχολήθηκε παράλληλα με τη μετάφραση έργων του Σάμιουελ Μπέκετ και του Ιονέσκο.
Τα έργα του είναι πολλά και η αποδοχή από το κοινό θερμή στο εξωτερικό, πράγμα σπάνιο για νεοελληνική δραματουργία. Στην Ελλάδα όμως ο Κρόνος μάλλον κατάπιε έναν ακόμα γιο του· τον Ζιώγα.
Ωστόσο, στο θέατρο Κορύβαντες είδαμε δύο από τα εννέα μονόπρακτά του. Μπήκαμε λοιπόν στην κοιλιά του κύτους.
Η αίθουσα είναι σκοτεινή κατασκότεινη και τα πάντα γύρω γύρω μαύρα. Περιμένουμε με αγωνία να δούμε –τι να δούμε και πώς σ’ αυτό το θεοσκότεινο περιβάλλον, τον Δάντη στην Κόλαση;
Όχι, θα δούμε το μονόπρακτο Ο «Μέγας Μπεηζάχ» που δημοσιεύτηκε το 1959 στο περιοδικό Κούρος με αφιέρωση στον υπερρεαλιστή ποιητή Μίλτο Σαχτούρη. Αποτελεί ένα σκληρό σχόλιο για την ανθρώπινη απληστία συνοδευόμενη από την αγωνία και τον πόθο της παράτασης της ύπαρξης καθώς πλησιάζει ο θάνατος.
Θα δούμε και το μονόπρακτο “Τα δοκάρια”.
«Τα δοκάρια» γράφτηκαν στο Παρίσι στις 22 του Σεπτέμβρη του 1957. Δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά στο περιοδικό Εκκύκλημα και δεν έχουν παρασταθεί έως τώρα. Αποτελούν το πιο ποιητικό και ίσως το πιο δύσκολο από τα «Εννέα Μονόπρακτα». Είναι ένα Ρέκβιεμ για τις χαμένες ψυχές στο χάος των πολέμων και της βίας.
Η παράσταση
Ένα πλάσμα ξεπροβάλλει, άγνωστο από πού, σχεδόν σερνάμενο.
Διακρίνεται αδρομερώς, κάτω από ένα ψυχρό μεταλλικό νυχτερινό φως, αχτίδα λιανή στο απόλυτο μαύρο. Κινείται σαν προϊστορικό μυθικό πλάσμα, απροσδιορίστου ταυτότητας και κυνηγάει ένα παιδί. Σαν σε εφιαλτικό παραμύθι, το πλάσμα είναι η γιαγιά που κυνηγάει τον εγγονό της για να τον φάει κι εκείνος κρύβεται στη ντουλάπα, παλεύοντας για την επιβίωσή του. Αυτή η φοβερή και τρομακτική γιαγιά μπορεί να συμβολίζει τον πόλεμο και τη φρίκη, όπως λένε τα ενημερωτικά δελτία, αλλά εμένα μου θυμίζει τον Κρόνο που τρώει τα παιδιά του, αμέσως μόλις γεννηθούν για να μη χάσει την εξουσία του, όπως έκανε και ο πατέρας του ο Ουρανός, τον οποίο σκότωσε για την εξουσία και αυτός.
Η γυναίκα του η Ρέα όμως, αφού της έφαγε πολλά παιδιά, όταν γέννησε τον Δία, έδωσε στον Κρόνο να καταπιεί μια φασκιωμένη πέτρα αντί για το μωρό κι έτσι τον έσωσε από τον φοβερό πατέρα. Όμως, επειδή τα μωρά κλαίνε, όσο καιρό ήταν το βρέφος –ο Δίας- κρυμμένο σε μια σπηλιά στο όρος Δίκτη, οι Κορύβαντες ή Κουρήτες έκαναν μεγάλη φασαρία για να μην το αντιληφθεί ο Κρόνος. Κι έτσι δεν άκουσε τα κλάματα του νεογέννητου που σώθηκε και όταν μεγάλωσε, πρώτον υποχρέωσε τον πατέρα του τον Κρόνο να εξεμέσει τα παιδιά που είχε καταπιεί και, δεύτερον τον σκότωσε κι όλα μαζί τα παιδιά με τον Δία πατέρα και βασιλιά έφτιαξαν το Δωδεκάθεο στον Όλυμπο και άρχισε μια νέα περίοδος πολιτισμού στον κόσμο.
Για να ξαναγυρίσουμε στον θεατρικό μύθο, το παιδί «έφαγε» τελικά τη γιαγιά και γλίτωσε… Δεν ξέρω αν εδώ θα μπορούσα να επικαλεστώ, σαν ανακουφιστικό ιντερμέδιο, το τραγούδι του Παύλου Σιδηρόπουλου για το παιδί ως ελπίδα για το μέλλον υπερασπίσου το παιδί/ γιατί αν γλιτώσει το παιδί/ υπάρχει ελπίδα.
Και ο Ηράκλειτος, αφού οι αρχαίοι μας όλα τα έχουν προλάβει, είπε:
Ο Χρόνος είναι παιδί που παίζει πεσσούς.
Ο Χρόνος ανήκει στο παιδί /
«Αἰὼν παῖς ἐστι παίζων, πεσσεύων• παιδὸς ἡ βασιληίη»
Αν, τελικά, δεν συσχετίζουμε κουτά (για να θυμηθώ και τον Καβάφη) και ο Κρόνος είναι μια άλλη εκδοχή του φριχτού πολέμου, μια εποχή βαρβαρότητας, που ο Κρόνος-πόλεμος τρώει τα παιδιά του, εκείνο που του ξεφεύγει, ο Δίας ή η Ειρήνη, θα συνεχίσει τη ζωή, όχι βεβαίως χαρισαμένη, αλλά, οπωσδήποτε, πιο φωτεινή.
Το σκηνικό
Στο δεύτερο μονόπρακτο, πάλι η αίθουσα θεοσκότεινη. Οι ήχοι περίεργοι, απροσδιόριστοι με έκταση μιας βραχνής φωνής, σαν να βγαίνουν από τα έγκατα της γης ή τα εσωτερικά σπήλαια του περιφερόμενου στην σκηνή πλάσματος. Ηχητικό τοπίο, δυσανάγνωστες, δυσάκουστες, δυσερμήνευτες λέξεις, φράσεις, συλλαβές, Γτ ή Μπερ ή Φοξ τρομαχτικοί ήχοι, σώματα κρεμασμένα στον αέρα, όλα, αισθητικά ανάλογα ενός κόσμου που δεν γνωρίζουμε που δεν αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις και αδυνατούμε να ερμηνεύσουμε με το μυαλό. Δεν βρίσκεται έτσι εύκολα η αλήθεια· εν βυθώ η αλήθεια…
Τα μετά την παράσταση
Ξαναβγαίνοντας στο φως του επιμελημένου χώρου υποδοχής, ο ηθοποιός, ερμηνευτής και μύστης Αντρέας Θεοχάρης μας έδειξε έναν άνθρωπο κανονικό που για τις ανάγκες του ρόλου του είχε μεταμφιεστεί σε προϊστορικό τέρας, με μια σπηλαιώδη φωνή, με θηριώδη ανθρωποφαγία, μια άλογη δύναμη του μυθικού καιρού των τεράτων. Ο σκηνοθέτης Βαγγέλης Φελουζής καθώς και μερικοί φίλοι θεατές, ανάμεσα τους ο φιλόσοφος και παραγωγός Γιάννης Κώστας, η σύζυγός του Μάρθα Ζιώγα -η μικρή κόρη του Βασίλη Ζιώγα, τραγουδίστρια αναγεννησιακών τραγουδιών, λίντερ και Πιατσόλα-, η τελευταία σύζυγος του Ζιώγα, ποιήτρια, μεταφράστρια, Διευθύντρια του ηλεκτρονικού Περιοδικού Περί ου Παυλίνα Παμπούδη κι εγώ είχαμε την ευτυχία να συνομιλήσουμε και να απολαύσουμε μία συζήτηση υψηλών απαιτήσεων και να θαυμάσουμε τον δημιουργό αλλά και τον άνθρωπο, τον σκηνοθέτη και τον ηθοποιό τον ταγμένο με θρησκευτική προσήλωση στον στόχο, ευγενικό, σεμνό και αφοσιωμένο Αντρέα Θεοχάρη.
Τέλος, φυλλομετρώντας ένα επιμελημένο και ιδιαιτέρως φροντισμένο βιβλιαράκι, αναζητούμε τους στοχασμούς του Ζιώγα και αναρωτιόμαστε σε τι αβύσσους κειμένων έχει περιπλανηθεί για να μας δώσει τέτοια μυστήρια έργα…
Συντελεστές
Κείμενο: Βασίλης Ζιώγας
Ερμηνεία: Αντρέας Θεοχάρης
Σκηνοθεσία: Αντρέας Θεοχάρης – Βαγγέλης Φελουζής
Ανθούλα Δανιήλ
2 Κωνσταντίνος Μπούρας: Δυο (+ένα) μονόπρακτα του Βασίλη Ζιώγα στο θέατρο Κορύβαντες
Ο Βασίλης Ζιώγας ήταν και είναι ένας μεγάλος, ρηξικέλευθος, πρωτοπόρος, διαχρονικός συγγραφέας με θεατρικές προεκτάσεις πέραν των συγκεκριμένων πολιτισμικών χωροχρονικών πλαισίων τής εποχής του.
Είχα την χαρά και την τιμή να τον γνωρίσω, να συνεργαστώ μαζί του και να συμβάλλω στην επιστημονική αποτίμηση ακριβώς αυτών των «Εννέα Μονοπράκτων», που είναι ό,τι πιο συνειδητά απεγνωσμένο στην νεοελληνική και στην παγκόσμια δραματουργία.
Ο αείμνηστος Κριτικός και Δάσκαλος Θεάτρου Κώστας Γεωργουσόπουλος, τον παραλλήλισε από λογοτεχνικής πλευράς με τους «σαλούς» του Μεσαίωνα, που τολμούσαν να πουν εκείνα που οι άλλοι γνώριζαν αλλά τα αποσιωπούσαν για λόγους πολιτικής ορθότητας.
Όμως, όπως λέει ο Σοφοκλής στην αθάνατη «Αντιγόνη» του, οι νόμοι έρχονται και παρέρχονται, ο συνειδητός, αφυπνισμένος πνευματικός άνθρωπος όμως, επειδή καλώς γνωρίζει πως είναι πολύ σύντομο το πέρασμά μας από την Ύλη και πως θα ζήσουμε αντάμα με την αυθάδη Αντιγόνη «πιο πολύ στο Επέκεινα παρά εδώ και τώρα», τολμάει να πει εκείνα που οι άλλοι δεν τολμούν ούτε να διανοηθούν. Κι αυτό είναι το μόνο κριτήριο αθανασίας. Η μόνη που μας είναι επιτρεπτή.
Ο Βασίλης Ζιώγας τόσο στο πεζογραφικό όσο και στο δραματικό μυθοπλαστικό έργο του αγγίζει μετά παρρησίας και με προσοχή ευλαβική το «Σκοτεινό» στην Πανανθρώπινη Συνειδητότητα. Εργάζεται ως γνήσιος Ποιητής με το Συλλογικό Ασυνείδητο κι ανασύρει μισοζώντανους τους καβαφικούς Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπες προκειμένου να φωτιστούν εκείνοι και να συμφιλιωθούμε εμείς με το ζωικό, το κτηνώδες, το ανεξέλεγκτο, το ακαταλόγιστο μέρος τής ύπαρξής μας, γνωστό και ως «Σκιά» (είναι εκείνο ακριβώς που ενατενίζει για μια στιγμή ο έντρομος Ηρώδης και θανατώνει μαζί με τον προφήτη Ιωάννη και την θρασυτάτη Σαλώμη, που τόλμησε να σηκώσει τα επτά πέπλα τής Ίσιδας και να δείξει την Πραγματικότητα γυμνή από στολίδια και ψευδαισθήσεις).
Είδα λοιπόν στην οδό Μυλλέρου 78 ένα επαρκές δείγμα από τα περίφημα «Μονόπρακτα» του Βασίλη Ζιώγα, που μου τα είχε εμπιστευθεί σε χειρόγραφα-δακτυλόγραφα μόλις αποφοίτησα από το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Ε.Κ.Π.Α. (1994).
Έμεινα έκπληκτος διαπιστώνοντας σε αυτή την κατανυκτική παράσταση πως είναι σαν να έχουν γραφτεί σήμερα κι απεικονίζουν την διαφαινόμενη δυστοπία τού εικοστού πρώτου αιώνα με μία προορατική ακρίβεια ανατριχιαστική!!! Δηλώνω ευθαρσώς εδώ ως εξειδικευμένος θεατρολόγος κι «επαρκής αναγνώστης» κριτικός, πως ακόμη δεν έχουμε βυθομετρήσει το έρεβος αυτών των μελλοντολογικών κειμένων που βασίζονται σε ακαταμαρτύρητες σελίδες τής Παράδοσης, εκείνες που διαδίδονται μόνον προφορικά κοινωνούμενες «εν κρυπτώ τε και παραβύστω».
Μεγάλο το τόλμημα, σχεδόν αυτό-καταστροφικό, πρόλαβεν όμως ο μεγάλος Διανοητής Βασίλης Ζιώγας να το παραδώσει στις επόμενες γενιές.
Τεράστιο το λαογραφικό ενδιαφέρον. Απόηχοι από γονιμολατρικές τελετές καρναβαλικού τύπου. Το τερατώδες στοιχείο που διαπραγματεύεται ο Μπόροβτζικ στο «Κτήνος» υπερβαίνει το σεξουαλικό στοιχείο και φτάνει έως προγενέστερες κανιβαλιστικές τελετές τού πρωτόγονου ανθρωπίνου είδους, που παλεύει ανάμεσα στην αγία καθημερινότητα, στην επιβίωση πάση θυσία, στην ανθρωποφαγία και στα υψηλά πολιτισμικά του ιδεώδη.
Ερμηνεία: Αντρέας Θεοχάρης. Σκηνοθεσία: Αντρέας Θεοχάρης – Βαγγέλης Φελουζής.
Αυτός ο ηθοποιός, κατά κόσμον Αντρέας Θεοχάρης, είναι υπερβατικός, κατέχει πλέρια την ορφική τέχνη τής εξημερώσεως θηρίων (έσωθεν τα και έξωθεν) με την Μουσική.
Έρρυθμος και εύηχος ο λόγος του, φοβιστική η παρουσία του, σαν να ζεις μέσα σε ένα τετραδιάστατο θρίλερ.
Σπανίως τρομάζω τόσο πολύ στα σκοτάδια μιας θεατρικής σκηνής. Σπανίως εκστασιάζομαι διαπιστώνοντας την ενεργοποίηση άδηλων κομματιών τής συνείδησής μου τής ατομικής, ήτις μετέχει συνεκδοχικώς τής Συλλογικής Συνειδητότητας.
Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας https://konstantinosbouras.gr ποιητής, θεατρολόγος, μεταφρασεολόγος και κριτικός.
 |
Info:
https://theatrokoryvantes.blogspot.com/
ΘΕΑΤΡΟ ΚΟΡΥΒΑΝΤΕΣ
Το “Θέατρο Κορύβαντες” ιδρύθηκε με τη μορφή αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρίας τον Απρίλιο του 2002 με βασικά στελέχη τους Αντρέα Θεοχάρη, ηθοποιό-σκηνοθέτη, Ζηνοβία Πουλή, λυρική σοπράνο και καθηγήτρια μουσικής, Κλαίρη Γιαννικάκη, Μαρίνο Μαρούλη, Βασίλη Σωτηρόπουλο, Κατερίνα Οικονομοπούλου και Βαγγέλη Φελουζή. Από το 2019 λειτουργεί σαν πολιτιστικό σωματείο.
Τετάρτη 26 Φεβρουαρίου 2025, Συζήτηση με ένα φέρετρο
Τρία Μονόπρακτα του Βασίλη Ζιώγα
Το “Θέατρο Κορύβαντες” παρουσιάζει τρία από τα “Εννέα Μονόπρακτα” του Βασίλη Ζιώγα, τον “Μεγάλο Μπεηζάχ”, την “Συζήτηση μ’ ένα φέρετρο” και σε παγκόσμια πρώτη “Τα δοκάρια”.
Ο “Μέγας Μπεηζάχ” δημοσιεύτηκε το 1959 στο περιοδικό “Κούρος” με αφιέρωση στον Μίλτο Σαχτούρη. Έχει τη μορφή ενός εφιαλτικού παιδικού παραμυθιού. Η γιαγιά έρχεται από την κόλαση να πιει το αίμα του εγγονού της… Αποτελεί ένα σκληρό σχόλιο για την ανθρώπινη απληστία συνοδευόμενη από την αγωνία και τον πόθο της παράτασης της ύπαρξης καθώς πλησιάζει ο θάνατος.
“Τα δοκάρια” γράφτηκε στο Παρίσι στις 22 του Σεπτέμβρη του 1957. Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό “Εκκύκλημα” και δεν έχει παρασταθεί έως τώρα. Αποτελεί το πιο ποιητικό και ίσως το πιο δύσκολο από τα “Εννέα Μονόπρακτα”. Είναι ένα Ρέκβιεμ για τις χαμένες ψυχές στο χάος των πολέμων και της βίας.
Η “Συζήτηση μ’ ένα φέρετρο” γράφτηκε τον Γενάρη του 1956 και αφιερώνεται στον Οδυσσέα Ελύτη. Είναι ο μοναδικός μονόλογος στη συλλογή των “Εννέα Μονόπρακτων” και είναι η συζήτηση ενός χωρικού με τον νεκρό φίλο του και γείτονα Αιμίλη που κείτεται μέσα στο φέρετρο κομμένος στα δύο από το άροτρό του…
Ερμηνεία: Αντρέας Θεοχάρης
Σκηνοθεσία: Αντρέας Θεοχάρης – Βαγγέλης Φελουζής
Κάθε Κυριακή στις 20:00.
Πρεμιέρα: Κυριακή 2 Φεβρουαρίου
